Triada sportsmenek - co to takiego?

Sport to nie tylko rywalizacja, wysiłek fizyczny i pasja, ale również wiele wyzwań zdrowotnych, z którymi muszą zmierzyć się sportowcy. Wraz ze wzrostem popularności sportu wśród kobiet oraz ich uczestnictwa w rywalizacji sportowej zaczęto obserwować swoisty zespół problemów zdrowotnych związanych z długotrwałym niedostatkiem energii, który nazwano triadą sportsmenek.

Czym jest Triada sportsmenek?

Triada sportsmenek to nazwa nadana kombinacji trzech zaburzeń, które często występują razem u aktywnych sportowo kobiet: zaburzeń odżywiania, braku miesiączki i osteoporozy. Mimo, że każdy z tych stanów może występować samodzielnie, to wspólnie tworzą kombinację szczególnie niebezpieczną dla zdrowia.

Zaburzenia odżywiania są częstym problemem wśród sportowców, zwłaszcza tych, od których wymaga się utrzymywania niskiej masy ciała. Diety ekstremalne, długotrwałe ograniczenia kalorii, a nawet przejadanie się i wymuszanie wymiotów, mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i psychologicznych. W skrajnych przypadkach, nawet do śmierci. Uważa się, że powszechność występowania tego typu zaburzeń wśród kobiet uprawiających sport wynosi od 16% do nawet 47%.

Amenorrhea, czyli brak miesiączki, jest innym bardzo powszechnym skutkiem nadmiernego wysiłku fizycznego, niewłaściwego odżywiania (np. zbyt małej ilości kalorii w diecie), zaburzeń hormonalnych (np. związanych z obciążeniem stresem) czy niedoboru żelaza (np. w skutek utraty żelaza z krwią lub niewłaściwej diety). Długotrwałe zaburzenia miesiączkowania mogą prowadzić do problemów z płodnością, a nawet do wcześniejszej menopauzy. Wystąpienie zaburzeń tego typu często jest oznaką, że ciało kobiety jest obarczone ogromnym stresem i potrzebuje więcej odpoczynku i odżywienia. Według badań zaburzenia miesiączkowania mogą dotyczyć nawet 69% sportsmenek.

Osteoporoza, czyli osłabienie kości, jest trzecim elementem triady. Przez brak wystarczającej ilości kalorii i składników odżywczych, kości stają się słabsze, co zwiększa ryzyko złamań. Osteoporoza jest szczególnie niebezpieczna dla sportowców, którzy są regularnie narażeni na urazy. W badaniach epidemiologicznych wykazano, że obniżona masa kości może dotyczyć od 22-55% kobiet zawodowo uprawiających sport. Dla porównania, zjawisko występuje u ok 12% normalnej populacji kobiet.

Prawdopodobieństwo wystąpienia 1, 2 lub kompletu dolegliwości jest zależne od wielu czynników takich jak: charakteru uprawianej dyscypliny, stażu, stosowanej diety, wieku sportsmenki czy etap przygotowania wysiłkowego. W jednym badaniu, przeprowadzonym na 980 zawodniczkach, wykazano, że powszechność występowania wszystkich 3 zaburzeń wchodzących w skład triady wynosiła 4,3%, czyli niewiele więcej od 3,4% stwierdzonych wśród zdrowych osób z grupy kontrolnej. Jednakże częstość występowania 2 składowych triady wahała się od 5,4% do 26,6%.

Przeciwdziałanie

Do wyzdrowienia zwykle konieczne jest podejście multidyscyplinarne. Wsparcie ze strony lekarza, dietetyka, psychiatry lub terapeuty, trenera drużyny i członków rodziny.

Nadrzędnym celem leczenia jest przywrócenie regularnych cykli miesiączkowych i poprawa gęstości kości. Pierwszym krokiem do osiągnięcia tych celów jest modyfikacja diety i programu ćwiczeń fizycznych w celu zwiększenia ogólnej dostępności energii (tj. zmniejszenia wydatku energetycznego i maksymalizacji spożycia energii). Zaleca się aby sportsmenki zwiększyły spożycie energii do co najmniej 30 kcal/kg beztłuszczowej masy dziennie, aby przywrócić regularne miesiączkowanie. 

Według badań niższa, niż wymieniona wcześniej, kaloryczność koreluje z zaburzeniami hormonalnymi prowadzącymi do utraty miesiączkowania. Należy jednak wziąć pod uwagę, że każdy pacjent reaguje inaczej na zmiany bilansu energetycznego, w związku z czym możemy się spodziewać różnego czasu oczekiwania na pozytywne zmiany i powrót do homeostazy. 

Równoczesny wzrost masy ciała, który następuje wraz ze zmianą diety i programu treningowego oraz przywrócenie miesiączkowania poprawia gęstość kości. Niestety zmiana ta nie jest natychmiastowa i nie zawsze w pełni usuwa negatywne skutki wcześniejszych zaburzeń. 

W wielu wypadkach niezbędna może okazać się suplementacja, celem wypełnienia zapotrzebowania na związki mineralne oraz witaminy, które pełnią kluczową rolę w mineralizacji kości, produkcji czerwonych krwinek czy wspomożenia działania układu hormonalnego.

Podsumowanie

Zrozumienie i leczenie triady sportsmenek wymaga skoordynowanej opieki lekarskiej. Kluczowe jest edukowanie zarówno sportowców, jak i trenerów na temat zagrożeń związanych z triadą, a także promowanie zdrowego odżywiania i odpoczynku jako kluczowych elementów treningu. Pamiętajmy, że sport to zdrowie, ale zdrowie to nie tylko wyniki sportowe. Troska o swoje ciało i umysł jest równie ważna, jak ciężki trening i dieta. 

.

Bibliografia:

Nazem TG, Ackerman KE. The female athlete triad. Sports Health. 2012 Jul;4(4):302-11. doi: 10.1177/1941738112439685. PMID: 23016101; PMCID: PMC3435916.